Richtlijnen voor Nederlandse ondertiteling

[SmallBrother]

Hieronder volgen richtlijnen voor Nederlandse ondertiteling, gebaseerd op verscheidene bronnen, zoals de richtlijnen van Hoek & Sonépouse, de richtlijnen op ondertitel.com en input van individuele ondertitelaars. Deze post is drastisch herzien op 29 september 2018.

• De richtlijnen zijn onderverdeeld in vier gedeeltes: techniek, tekstopmaak, vertaling en taalkundig.
• Eerst een samenvatting, daaronder per punt meer uitleg.
• Helemaal onderaan nog extra info van externe bronnen.

Elke onderdeeltje is voorzien van een icoontje:
Zeer belangrijk voor een ondertitel van redelijke kwaliteit.
Minder cruciaal, maar hiermee maak je de ondertitel wel echt goed.

Maar laten we beginnen met een goed begin, een oerbelangrijke tip:
Gebruik ondertitelsoftware!
Echt. Ondertitels gemaakt in kladblok o.i.d. zijn gedoemd te mislukken, om talloze redenen.
Subtitle Edit is uitstekende, gratis en open source ondertitelsoftware. Sowieso al makkelijk intuïtief te gebruiken, maar we hebben ook een uitgebreide handleiding voor Subtitle Edit. Doen!


Samenvatting

A - Techniek
1. Leessnelheid maximaal 22,5 CPS (Beter: maximaal 18 CPS of nog lager, 15 CPS).
2. Weergave ten minste gedurende de spraak (Beter: incue vast 150 ms, outcue variabel circa 600 ms).
3. Tijdsduur minimaal 1,000 s (Beter: minimaal 1,4 s en nog iets langer waar dit kan).
4. Vermijd korte duraties zo veel mogelijk: samenvoegen of verlengen.
5. Tijdsduur maximaal 7,000 s. (Beter: maximaal 5-6 s).
6. Gap minimaal 50 ms (Beter: 125/167 ms @ 23,976/24 fps of 120/160 @ 25 fps en zo veel mogelijk constant).

B - Tekstopmaak
1. Maximaal 45 tekens per regel (Beter: max. 40-42 tekens).
2. Maximaal twee regels.
3. Dialogen altijd gescheiden op twee regels. Tweede regel krijgt een streepje.
4. Afbreken van tekst: hou woordgroepen bij elkaar.
5. Zinnen die worden onderbroken of die verdergaan op de volgende ondertitel eindigen met "..." (zonder spatie)
6. Voortgaande zinnen niet beginnen met "...". Zie de toelichting voor twee uitzonderingen.
7. Korte beeldteksten in hoofdletters zonder interpunctie. Lange beeldteksten in kleine letters met interpunctie.
8. Italics nooit gebruiken of alleen bij buitenlandse woorden.
9. Alle overige tekstopmaak (kleur, lettertype, positie) vermijden.

C - Vertaling
1. De vertaling moet soepel lopen en natuurlijk klinken. Exact, letterlijk vertalen is niet nodig en vaak juist minder goed.
2. Kreten, uitroepen en stemgeluiden niet vertalen.
3. Losstaande en begrijpelijke "hallo" en "hoi" niet vertalen.
4. 'Stopwoordjes' ("you know", "I mean", "like", "yeah", "well", "so", "listen", "look" etc.) niet vertalen.
5. Voorkom herhalingen kort na elkaar.
6. Stotteringen, haperingen, spreekpauzes etc. niet vertalen of weergeven.
7. Niet voltooid verleden tijd vervangen door onvoltooid verleden tijd.
8. Mr / Mrs / Ms met hoofdletter en zonder punt, militaire "sir" blijft "sir", burgerlijke "sir" wordt "meneer", de titels mr. (meester) en dr. (doctor) met kleine letter en een punt. Gaat het om een medicus, schrijf "dokter" dan voluit.
9. Gebruik alleen "oké". Niet okay, O.K., OK, o.k., ok, okee, etc.
10. Gebruik voor tijden de 24-uursnotatie (15:40). 'Afgeronde' tijden mogen ook in woorden.
11. Nieuwslezer, tv-presentator, achtergrondgesprekken etc. alleen vertalen als het relevant is.
12. Liedjes niet ondertitelen/vertalen, tenzij het relevant is. Dan vertalen zonder beginhoofdletter en eindpunt, maar met komma's en vraagtekens.
13. Eigennamen kun je vaak gewoon weglaten.
14. Lokale termen (straatnamen, voetbalteams, etc.) niet vertalen.
15. Natuurkundige eenheden wel vertalen, omrekenen en eventueel afronden.
16. Vermijd typisch Hollandse of Vlaamse woorden.

D - Taalkundig
1. Gebruik normale, correcte zinsconstructies en hou je aan de taalregels.
2. Geen uitroeptekens gebruiken.
3. Aanhalingstekens en apostrofs zeer terughoudend gebruiken.
4. Getallen t/m 12 worden altijd voluit geschreven, tenzij het om een nummering gaat (bijv. kamer 9).
5. Afkortingen in hoofdletters, zonder punten.
6. Spellen in kleine letters met streepjes ertussen. Eén enkele letter in hoofdletter, behalve de i.
7. Vermijd de verkorte vormen 'n, 't, 'm, 's, etc.. Uitzonderingen zijn m'n en z'n zonder nadruk, gebruik in vaste uitdrukkingen en bij dieren en dingen.


Uitleg en toelichting

A - Techniek

A - 1. Leessnelheid maximaal 22,5 CPS » Zeer belangrijk en meest onderschat en vergeten onderdeel van ondertitelen! «
Een enkele keer mag je best ook 24 CPS aantikken, maar dit is dan wel echt het maximum. Als de CPS-ratio te hoog is, dan verdwijnt de tekst uit beeld voordat je klaar bent met lezen. Dit wordt door de kijker ervaren als 'niet-vertaald'. Dit is uiterst storend en moet te allen tijde vermeden worden!

Streef ernaar om (veel) lager uit te komen: 18 CPS. Hoe minder tijd je nodig hebt voor de tekst, hoe meer je het beeld kunt volgen. Gevorderden houden een maximum aan van 17-20 CPS, met een streefwaarde van 11-15 CPS. Wees niet te snel tevreden. Hoe lager de CPS-ratio, hoe rustiger en prettiger het allemaal is.

Om dat te bereiken, kun je kortere synoniemen gebruiken, twee ondertitels samenvoegen of duraties verlengen. Vaak zul je tekst moeten 'comprimeren': niet-relevante dingen weglaten of dingen op een andere manier zeggen. Laat je niet misleiden door het gevoel dat je dan niet goed hebt vertaald. Dat is niet per se belangrijk. Het is veel belangrijker dat de essentie overkomt en dat er genoeg tijd is om alles te lezen.

Zie ook dit forum topic voor meer uitleg over CPS en tips hoe je die omlaag krijgt.

A - 2. Weergave van ondertitel ten minste gedurende de spraak van het personage.
• Begin van weergave: ca. 150 ms voor begin van de spraak. Sommigen geven de voorkeur aan exact op het begin van de spraak, dat is een keuze en niet per se fout. Weergave mag echter nooit na de spraak beginnen.
• Einde van weergave: in ieder geval nadat de spraak is geëindigd. Bij voorkeur nog wat uitloop van zo ongeveer 600 ms, of langer als dat nodig is voor de CPS-ratio of het bereiken van de constante gap (zie punt 9). Gebruik hier ook een beetje je 'gevoel'. Zo zal een lange ondertitel met een lage CPS minder uitlooptijd nodig hebben dan een korte ondertitel.

A - 3. Tijdsduur minimaal 1,000 s (maar liever langer).
Een ondertitel moet minimaal 1 seconde in beeld staan. Voor gevorderden: minimaal 1,2 of nog beter 1,4 s.
Dit gebruik je bij voorkeur echter alleen bij geïsoleerde korte stukjes tekst of als er simpelweg te weinig ruimte is.
Als er ruimte is, verleng dan gerust tot 1,5 à 1,7 seconde, of tot de eerstvolgende beeldwissel als die in de buurt is, of om de gap constant te maken (zie punt A-6).

A - 4. Vermijd korte duraties zo veel mogelijk.
Met name veel kort op elkaar volgende korte duraties geven een erg onrustig effect. Voeg deze daarom dus zo veel mogelijk samen. Houd daarbij zinnen bij elkaar. Enkele geïsoleerde korte duraties kun je gewoon verlengen.
In Engelse ondertitels komen korte duraties en afgebroken regels en zinnen veelvuldig voor. Als dat je bron is, zul je dit dus zeker moeten aanpassen.
Niet:
     
Wel:
     

A - 5. Tijdsduur maximaal 7,000 s (maar liever korter).
Dit is een tamelijk hoog maximum. Veelal ben je beter af met een wat lager maximum van 6 of zelfs 5 seconden. Dit hangt een beetje af van de situatie per ondertitel en de stijlkeuze van de ondertitelaar. Als er een goede reden is, mag je best ook iets over het maximum heen, maar maak het niet te bont en doe het niet te vaak.

A - 6. Gap minimaal 50 ms (maar liever meer).
De "gap" is de lege tijdsduur tussen twee opvolgende ondertitels. Een gap van 1 of 2 ms komt bij Engelse ondertitels nogal eens voor, maar dat is een zuiver technisch minimum en een beetje 'lelijk'. Het is beter om in ieder geval een minimum van 50 ms aan te houden.

Gevorderden kunnen een mooier en rustiger effect bereiken door een grotere gap van (minstens) 125 ms te gebruiken. Als je het echt strak wilt doen, gebruik dan de exacte waarden corresponderend met drie (of zelfs vier) frames: 120 (of 160) ms bij 25 fps en 125 (of 167) ms bij 23,976/24 fps. Ook is het mooi als deze gap zo veel mogelijk overal hetzelfde is: als het maar een paar honderd milliseconden scheelt, verleng dan gewoon de uitlooptijd, zodat de gap de door jou gebruikte 'vaste' waarde krijgt.

In dit topic worden gaps uitgebreid besproken.


B - Tekstopmaak

B - 1. Maximaal 45 tekens per regel (maar liever korter).
Als beginner mag je hier best een keertje overheen, maar zorg dat je in ieder geval nooit boven de 50 tekens uitkomt. Voor gevorderden: maximaal 40-44 tekens. Dit is inclusief spaties, leestekens en het dialoogstreepje. Merk hierbij op dat niet alle letters even breed zijn. Een regel met veel "m" en "w" kun je dus beter korter houden dan een zin met veel "i", "j", "l" en "t".

B - 2. Maximaal twee regels.
• Als de tekst op één regel past, gebruik dan ook alleen één regel. In Engelse ondertitels zijn regels vaak onnodig toch afgebroken. Pas dit dus aan.
• Als het twee korte zelfstandige zinnen betreft, verdeel die dan toch over twee regels. Bijvoorbeeld:
     Ik heb Pietje gebeld.
     Hij nam niet op.
• Als het om twee echt heel korte zinnen gaat ("Nee. Geen idee.") zet die dan wel op één regel, maar dan kun je er beter ook één zin van maken ("Nee, geen idee.")

B - 3. Dialogen altijd gescheiden op twee regels.
• Bij een dialoog krijgt elke spreker een eigen regel.
• Alleen de tweede regel krijgt een dialoogstreepje ("-"). Merk op dat in Engelse ondertitels beide regels een streepje krijgen. Dit moet je dus zonodig aanpassen.
• Na het dialoogstreepje komt een spatie. Je kunt er ook voor kiezen om geen spatie na het dialoogstreepje te gebruiken. Dit is gebruikelijk bij retail ondertitels en is geen kwestie van goed of fout, maar een keuze. Wat je ook kiest, houd die keuze dan ook steeds consistent aan.
• Voorbeeld:
     Hoe gaat het met je?
     - Uitstekend, dank je.
• Zet nooit twee verschillende sprekers op één regel. Dit kan dus echt niet:
     We moeten goed nagaan of het allemaal
     wel haalbaar is. - Ja, vind ik ook.
Regellengte is geen excuus! In een dergelijk geval zul je een andere oplossing moeten vinden, zoals splitsen of korter herschrijven.

B - 4. Afbreken van tekst: hou woordgroepen bij elkaar.
• Als je tekst over twee regels verdeelt, breek die dan niet af door het aantal tekens gelijk te verdelen.
• Breek af op een natuurlijke plek, na een komma, of waar je een 'adempauze' zou kunnen inbrengen.
• Bijvoorbeeld: Je weet heel goed dat je die rotte appels nog kunt eten.
Niet:
     Je weet heel goed dat je die
     rotte appels nog kunt eten.
Wel:
     Je weet heel goed
     dat je die rotte appels nog kunt eten.
• Alleen als het niet anders kan i.v.m. het maximum aantal tekens mag (moet) je hiervan afwijken.

Veel voorbeelden en DOs & DON'Ts kun je hier vinden.

B - 5. Zinnen die worden onderbroken of die verdergaan op de volgende ondertitel eindigen met "..."
• Voor de drie puntjes komt geen spatie.
• Gebruik geen komma, ook al zou dit grammaticaal correct zijn. Vervang dit gewoon door drie puntjes.
• Dergelijke drie puntjes ontbreken vaak in Engelse ondertitels. Vergeet dan niet om ze toe te voegen.
Voorbeeld onderbroken zin:
     Ik wou je nog zeggen dat...
     - Jij hebt nu niks te zeggen.
Voorbeeld voortgaande zin:
     Morgen gaan we verder
     met de wedstrijdoefeningen...

     zodat we zaterdag goed voorbereid zijn.

B - 6. Regels niet beginnen met "..."
• Regels niet beginnen met "..." als het gewoon een voortgang is van een lopende zin.

Er zijn twee uitzonderingen:
• Als een tekst (zin) halverwege begint. Denk bijvoorbeeld aan een nieuwsbericht op een zojuist ingeschakelde radio of tv. Bijvoorbeeld:
     ...waarop de politie grof geweld gebruikte.
• Als een zin is onderbroken door een ander personage, maar daarna weer verdergaat. Bijvoorbeeld:
     Ik ben van mening...
     - Jouw mening kan me niets schelen.

     ...dat we het toch moeten doen.
Na de drie puntjes komt geen spatie.

B - 7. Beeldteksten
• Langere stukken geschreven tekst in beeld ondertitel je in kleine letters. Begin NIET met een hoofdletter en eindig ZONDER punt.
• Korte stukjes tekst (bijvoorbeeld een bord met "verboden toegang") ondertitel je in allemaal hoofdletters, zonder interpunctie.
• Ondertitel de beeldtekst alleen als die van belang is.
• Als er gekozen moet worden vanwege tijd- of ruimtegebrek, dan heeft een spreker voorrang op een beeldtekst.

B - 8. Italics heel beperkt of gewoon helemaal niet gebruiken.
Soms is een spreker niet in beeld (tv-geluid, telefoongesprek, voicemail, etc.). Sommige ondertitelaars geven er dan de voorkeur aan om die tekst cursief te maken. Dit is niet verboden, maar ook niet verplicht. De keuze is aan de ondertitelaar. Ook hier geldt wel weer de regel van consistentie: als je italics gebruikt, gebruik die dan overal op dezelfde manier.

Een (onbekend) woord in een buitenlandse taal bij voorkeur wel cursief, bijvoorbeeld:
     Hij gaf die piñata een paar flinke meppen.
     Ik heb die señorita hier wel vaker gezien.

Hou er rekening mee dat met name oudere/goedkopere standalone videospelers vaak geen tekstopmaak kunnen weergeven. In plaats van "cursieve tekst" krijg je dan "<i>cursieve tekst</i>" te zien. Voor maximale compatibiliteit gebruik je dus geen italics.

B - 9. Alle overige tekstopmaak (kleur, lettertype, positie) vermijden.
Net zoals bij italics (zie hierboven), maakt ook alle overige tekstopmaak de ondertitel (onnodig!) minder compatibel en moet daarom vermeden worden. Dus:
• Geen HTML coderingen voor kleur of lettertype.
• Geen SSA/ASS-typische coderingen voor positie etc., zoals bijvoorbeeld {\an8}


C - Vertaling

C - 1. De vertaling moet soepel lopen en natuurlijk klinken.
Dit is eigenlijk het belangrijkste. De vertaling moet makkelijk leesbaar en begrijpelijk zijn. Focus niet te veel op het exact en letterlijk vertalen van de gesproken tekst. Vermijd ingewikkelde of verwarrende zinsconstructies. Hou het simpel en ga voor 'spreektaal' die bij de situatie en het personage past. Stel je voor dat JIJ de acteur zou zijn en bedenk hoe jij het zou zeggen.

C - 2. Kreten, uitroepen en stemgeluiden niet vertalen.
Alle ah, uhm, oh, hm-mm, wow, uy, etc. gewoon niet vertalen. Uitzondering is misschien een keertje "aha", als daarmee "ik begrijp het" wordt bedoeld. Of de smalende "O" in "O, ja? Denk je dat echt?"

C - 3. Losstaande "hello" en "hi" niet vertalen.
Iedereen verstaat deze Engelse woorden wel, dit hoef je niet te vertalen. Volgt daarop meteen een zelfstandige zin, dan kun je het eventueel wel meenemen. Bijvoorbeeld: "Hallo. Ik heb veel over u gehoord." Vertaal je uit een andere taal waar het totaal anders klinkt, bijvoorbeeld het Poolse "cześć", dan vertaal je het natuurlijk wel.

C - 4. 'Stopwoordjes' ("you know", "I mean", "like", "yeah", "well", "so", "listen", "look" etc.) niet vertalen.
In het Engels wordt veelvuldig gebruikgemaakt van dergelijke 'stopwoordjes', die zonder feitelijke betekenis worden toegevoegd. Dit vertaal je dan niet. Wel kun je het soms gebruiken om een personage of situatie iets beter te typeren.

C - 5. Voorkom exacte herhalingen.
• Zinnen die letterlijk en direct achter elkaar herhaald worden, hoef je niet iedere keer opnieuw weer te vertalen.
• Hetzelfde geldt voor het 'papagaaien', zoals mensen die elkaar begroeten. Het is dan voldoende om één keer "goedemorgen" te ondertitelen en niet een dialoog met twee keer "goedemorgen".
• Ook als er een spreker meerdere keren (ongeveer) hetzelfde zegt, is het voldoende om dit maar één keer te vertalen.
Bijvoorbeeld: "Come on, hurry up, hurry up. Go." vertaal je als "Kom, schiet op."

C - 6. Stotteringen, haperingen, spreekpauzes etc. niet vertalen.
Soms 'stottert' en 'hapert' een personage in zijn spraak. In de vertaling maak je daar gewoon een normaal lopende zin van. De kijker hoort zelf wel hoe er gesproken wordt. Bijvoorbeeld: "B-but... I... ehm... I didn't know."
Niet:
     M-maar... Ik... eh... Dat wist ik niet.
Wel:
     Maar dat wist ik niet.

C - 7. Niet voltooid verleden tijd vervangen door onvoltooid verleden tijd.
Dit is een verleidelijke, maar onjuiste manier om ruimte uit te sparen.
Niet:
     Hoe kwam je binnen?
Wel:
     Hoe ben je binnengekomen?

C - 8. Mr / Mrs / Ms / sir / meneer / mr. / dr. / dokter
• Mr, Mrs en Ms wordt niet voluit geschreven, niet vertaald, en zonder punt geschreven: "Mr Jones kwam op bezoek."
• Als "sir" in het leger wordt gebruikt, laat het dan gewoon onvertaald: "Ik doe het meteen, sir" (geen hoofdletter). Is de context het burgerleven, dan kun je het vertalen met "meneer".
• De afkorting "mr." staat voor meester (in de rechten) en wordt met punt en kleine letters geschreven.
• De afkorting "dr." staat voor doctor (de academische titel) en wordt met punt en kleine letters geschreven. Gaat het om een dokter (de medicus), gebruik dan het voluit geschreven woord "dokter".

C - 9. Gebruik alleen "oké". Niet okay / O.K. / OK / o.k. / ok / okee, etc.
Gebruik alleen "oké". Vaak kun je dit ook gewoon helemaal weglaten.

C - 10. Gebruik voor tijden de 24-uursnotatie (15:40). 'Afgeronde' tijden mogen ook in woorden.
Bijvoorbeeld 15:40 schrijf je dus altijd als 15:40. Een tijdstip zoals 17:30 mag eventueel ook als "half zes" worden vertaald.

C - 11. Nieuwslezer, tv-presentator, etc. alleen vertalen als het relevant is.
Als een nieuwslezer op de radio of een tv-presentator iets zegt wat relevant is voor de film, moet dit vertaald worden. Als het niet relevant is en alleen maar achtergrondgeluid is, dan juist niet. Dit geldt ook voor een antwoordapparaat/voicemail, alhoewel dit meestal wel relevant zal zijn.

C - 12. Liedjes niet ondertitelen/vertalen. Tenzij het relevant is, dan juist wel vertalen. Tekstopmaak is dan iets anders dan normale tekst.
Teksten van liedjes vertaal je alleen als het echt functioneel is voor de film, zoals bijvoorbeeld in kinderfilms en musicals of als een (hoofd)personage zelf een lied zingt. In de regel vertaal je liedjes alleen als het geen bestaande nummers zijn. Een nummer van The Rolling Stones ondertitel je dus niet. Donald Duck die zijn levensverhaal zingt, ondertitel en vertaal je dus wel.

De tekstopmaakt wijkt af van normale tekst: geen hoofdletter aan het begin van de zin en geen interpunctie, behalve komma's en vraagtekens. Wél hoofdletters waar dat normaliter ook zou moeten, zoals bij eigennamen, steden, landen, etc.

C - 13. Eigennamen kun je vaak gewoon weglaten.
Bijvoorbeeld bij het aanspreken van iemand, als de naam als enige op een regel staat, of als er gebrek aan ruimte of tijd is, mag het achterwege blijven. Met name later in de ondertitel, als de kijker de personages al 'kent'.

C - 14. Lokale termen (straatnamen, voetbalteams, etc.) niet vertalen.
• Manchester United wordt niet Ajax of PSV, maar blijft gewoon Manchester United.
• 10 Longstreet wordt niet Langstraat 10, maar Longstreet 10 (het huisnummer verschuift wel).

C - 15. Natuurkundige eenheden wel vertalen en omrekenen.
Bijvoorbeeld miles omrekenen naar kilometers en Fahrenheit naar Celcius.
In beginsel rond je de waarde ook af. 150 miles wordt dus niet 241 km, maar 240 of 250 km.
Vanzelfsprekend niet afronden als de exacte waarde juist van belang is.

C - 16. Vermijd typisch Hollandse of Vlaamse woorden.
Typische regio-gebonden woorden klinken vaak vreemd voor mensen buiten dat gebied. In sommige gevallen betekenen ze zelfs iets anders! Gebruik daarom zo veel mogelijk standaardtaal. Een moeilijk punt, omdat we vaak niet weten welke woorden regio-taal zijn. En soms is het helaas gewoon een kwestie van kiezen.

Deze woordenlijst op Wikipedia is een goede hulp. Het belangrijkste is natuurlijk om woorden die verschillende of zelfs tegengestelde betekenissen hebben echt te vermijden. Die lijst staat tamelijk onderaan. Bijvoorbeeld: "enerverend" betekent voor de een "irritant" (negatief) en voor de ander "opwindend" (positief). Oppassen dus.


D - Taalkundig

D - 1. Gebruik normale, correcte zinsconstructies en hou je aan de taalregels.
Onder andere:
• Een zin begint met een hoofdletter en eindigt met een punt.
• Geen spatie voor een komma of vraagteken. Wel een spatie erna.
• Geen SMS-stijl afkortingen of schrijfstijl zoals "OMG" of "aub".
• Let op correct gebruik van hoofdletters.

Een opsomming van veelvoorkomende taalfouten kun je hier vinden.

D - 2. Geen uitroeptekens gebruiken.
In het algemeen kun je prima zonder uitroeptekens. Alleen bij een extreme, harde en lange uitroep zou je sporadisch een uitroepteken kunnen gebruiken. Gebruik in ieder geval niet bij elke gebiedende wijs of bij elke stemverheffing of nadruk een uitroepteken. Gebruik nooit een uitroepteken in combinatie met een vraagteken.

D - 3. Aanhalingstekens en apostrofs terughoudend gebruiken.
In beginsel gebruik je aanhalingstekens (“) bij letterlijke citaten en bijvoorbeeld de titel van een boek of film. Apostrofs (‘) gebruik je bij figuurlijke, onduidelijke of dubbelzinnige betekenissen. Je kunt er ook voor kiezen om alleen apostrofs te gebruiken. Als dingen duidelijk zijn, laat de aanhalingstekens/apostrofs dan gewoon weg, bijvoorbeeld:
     En toen zei ze: Ik ben smoorverliefd op je.

D - 4. Getallen t/m 12 worden altijd voluit geschreven.
Je kunt er ook voor kiezen om alles tot en met twintig en/of ook alle tientallen (twintig, dertig, veertig, etc.) voluit te schrijven. Wat je ook kiest, houd dit dan wel overal consistent aan. Wel kun je soms een beetje flexibel zijn, bijvoorbeeld als in één zin "10" en "20" voorkomt, of "12" en "13". Die zou je dan allebei voluit, of allebei als getal kunnen schrijven.

Het getal 1 kun je meestal gewoon als "een" schrijven. Soms is het beter om "één" te gebruiken, bijvoorbeeld als het een duidelijke nadruk behoeft of als er verwarring met het lidwoord "een" zou kunnen ontstaan.

D - 5. Afkortingen in hoofdletters, zonder punten.
Dus niet "C.I.A.", maar "CIA"", FBI, Washington DC, etc.

D - 6. Spellen in kleine letters met streepjes ertussen. Eén enkele letter in hoofdletter, behalve de i.
Dus:
     Ik ben de Cock, met c-o-c-k.
     In het wachtwoord ontbreekt de K.
     De puntjes op de i zetten.

D - 7. Vermijd de verkorte vormen 'n, 't, 'm, 's, etc.. Uitzonderingen zijn m'n en z'n zonder nadruk, gebruik in vaste uitdrukkingen en bij dieren en dingen.
Dus:
     De laptop van Harry is stuk, dus laten we mijn laptop gebruiken.
     We smeren 'm. en Pak 'm beet.
     De hond is ziek, dus we laten 'm thuis.


Nog meer leesvoer

Aanvullende documentatie voor de gevorderden en voor wie gevorderd wil worden

1. http://www.opensubtitles.org/addons/documents/subtitling_guide_nl.html
Dit zijn uitstekende richtlijnen, opgesteld door Hoek & Sonépouse Ondertiteling BV. Erg aan te bevelen voor wie echt goede ondertitels wil maken, met name i.v.m. "spotting", "in-cue" en "out-cue" (wanneer 'begint' en 'eindigt' een ondertitel).

2. http://www.bokorlang.com/journal/04stndrd.htm
Dit is een Engelstalige webpagina, die op een aantal zaken op een wetenschappelijke manier wat dieper ingaat. Hier en daar wijkt deze af van Nederlandse richtlijnen (bijvoorbeeld enkele vs. dubbele dialoogstrepen) en bijvoorbeeld over in-cue verschilt deze dus duidelijk van de richtlijnen van Hoek & Sonépouse. Hetgeen maar weer aangeeft dat er geen absolute waarheid bestaat

[Astimo]

In my opinion people should apply the rules they think are appropriate, but whatever rules they use, they should use it consequently.
The problem nowadays is, as I feel it, that not enough time is spent on checking the subtitle. To be the first seems to be more important than being the best, or trying to be one of the best. If teams take more time to make the translation, listen better/longer, take more time before they think 'this is it', the translation will be better. And when the translation is done, take the time to check the subtitle on grammar etc. And make the subtitle consequent. That would be a great step to improvement. And if some team decides it really wants to use two - when there's a dialogue, so be it... It's less disturbing than the violations of the language...

[jelle]

Bedankt voor deze uitgebreide richtlijnen!

Ik vraag me af wat ik moet doen bij het vertalen van krantenkoppen die in beeld verschijnen. Moet ik die ook cursief zetten zoals de zinnen van een nieuwsspreker?

[SmallBrother]

En jij bedankt voor het lezen.

Wat ik moet doen bij het vertalen van krantenkoppen die in beeld verschijnen?

Goede vraag, die ontbreekt in bovenstaande richtlijnen en komt vaak voor.

Cursief wordt vaak gebruikt voor gesproken tekst van bijvoorbeeld een nieuwslezer op radio of tv, iemand buiten beeld aan de andere kant van de telefoon, dat soort dingen. Je kunt er ook voor kiezen om cursieve tekst helemaal niet te gebruiken, dat is een persoonlijke keuze met voor- en nadelen.

Niet hoorbare (korte) tekst alleen in beeld wordt doorgaans ondertiteld in hoofdletters, en dan niet cursief. Bijvoorbeeld een SMS-bericht, geschreven tekst op een briefje, tekst op een computermonitor en ook krantenkoppen. Houd er wel rekening mee dat tekst in allemaal hoofdletters wat minder makkelijk leesbaar is dan normale tekst. Zorg dat duraties niet te kort zijn en gebruik dit alleen bij korte stukjes tekst.
I.v.m. die leesbaarheid worden langere teksten in beeld liever niet in hoofdletters, maar in normale tekst ondertiteld.

[doglover3920]

(...)

Toch moet mij iets van het hart over de drie regelige ondertitels:

Indien spaarzaam gebruikt, vind ik dat het moet kunnen.
bv.

Kunnen we hem spreken? Is hij hier?
Hij is aan het slepen nu.
Zou binnen het uur terug zijn.

Tijd 3.7s (kan niet meer door het voorgaande en volgende)
Eeen CPS van 24.2
Bovenstaande is een gesprek tussen 3 personen. De ondertitle zou passen op 2 lijnen zonder dat de lijnen te lang worden, maar wel met een zeer onlogische lijn afbreking.
Ik verkies het dan in 3 lijnen te doen.
Je zou ook 3 afzonderlijke ondertitels kunnen maken, maar dat flasht over het scherm.

Willy

[Martin1964]

@doglover3920
Kan je de bestandsnaam doorgeven met daarin deze drie regelige ondertitel? Ik zou er graag eens naar kijken.
Deze drie regels kan de kijker toch niet lezen (door de CPS waarde), dus zal er toch een andere oplossing moeten komen.

Drie regels is not-done, ook niet af en toe

[SmallBrother]

Toch moet mij iets van het hart over de drie regelige ondertitels:
Indien spaarzaam gebruikt, vind ik dat het moet kunnen.

Maximaal twee regels is een heel sterke richtlijn. De meningen zijn vaak verdeeld, wel/geen spatie na dialoogstreepje, maximaal 42, 45 of 50 tekens op één regel, etc. Maar over maximaal twee regels is iedereen het wel eens. Nou ja, bijna iedereen

De belangrijkste reden is dat drie regels te veel interfereert met het beeld. Ik zou zelf echt nooit drie regels gebruiken, onder geen enkele voorwaarde.

In jouw voorbeeld gaat het ook nog om drie sprekers. Dat wordt wel heel erg 'ingewikkeld'. En dat over twee regels verdelen, is nog veel meer foute boel. Ik snap dus waarom je deze keuze hebt gemaakt. Maar ik zou hier toch echt een andere oplossing zoeken. Ik kon dit voorbeeld in jouw ondertitel niet vinden, dus het moet even 'blind':

De "Is hij hier?" zou je kunnen weglaten. Als je iemand wil kunnen spreken, dan moet hij natuurlijk wel aan te spreken zijn. Dat weglaten is niets verloren.
In de tweede zin "nu" weglaten. Ook dubbel op, want "aan het slepen zijn" is grammaticaal sowieso iets wat nu aan de gang is.
De derde regel herschrijven tot: "Hij zou al terug moeten zijn." (Eén teken minder),
of als dat uur belangrijk is: "Binnen een uur is hij terug."
of misschien kan "Hij komt zo terug."
Ligt er dus een beetje aan, wat is de context, wat is blangrijk, wat is er vlak daarvoor gezegd, etc.

Maar worst case hebben we nu:
   Kunnen we hem spreken?
   Hij is aan het slepen.
   Zou binnen het uur terug zijn.
3,7 s @ 20 CPS
Dat is al beter.

Splits dat in een dialoog en een enkele zin, beetje schuiven met tijd, dan krijg je:
   Kunnen we hem spreken?
   Hij is aan het slepen.
(2,1 s @ 21 CPS)
en
   Zou binnen het uur terug zijn.
(1,5 s @ 20 CPS)

Een beetje speedy allemaal, maar nog net te doen. En zeker beter dan drie regels bij 24 CPS. Misschien kun je die enkele zin nu samenvoegen, eventueel als dialoog, met wat daarna komt. Of op een andere manier splitten, en samenvoegen met wat ervoor komt.

Drie losse regels zou inderdaad geen goed idee zijn, te flashy.

Anyway, adhv. de dingen die je zegt, blijkt dat je wel degelijk weet waar je het over hebt en dat je bewuste keuzes maakt. Uitstekend. Je weet wat CPS is, je weet dat je te veel korte duraties moet vermijden, etc. Ik denk dat je met wat oefening na verloop van tijd gewoon wat handiger wordt in het vinden van andere oplossingen. Dan gaat dat beter en sneller.

Volgens mij zit elke ondertitelaar soms gewoon vreselijk te klooien met een of andere zin die maar niet wil lukken. Althans, ik wel. Dan ben je zo een kwartier verder. Ik vind het best wel leuk, zeker als je uitendelijk dan toch die goede oplossing vindt, maar niet iedereen is zo gek als ik. Je moet er wel de tijd voor en zin in hebben.

[Mazrim Taim]

(...)
Splits dat in een dialoog en een enkele zin, beetje schuiven met tijd, dan krijg je:
   Kunnen we hem spreken?
   Hij is aan het slepen.
(2,1 s @ 21 CPS)
en
   Zou binnen het uur terug zijn.
(1,5 s @ 20 CPS)

Een beetje speedy allemaal, maar nog net te doen.

(...)

Volgens mij zit elke ondertitelaar soms gewoon vreselijk te klooien met een of andere zin die maar niet wil lukken. Althans, ik wel. Dan ben je zo een kwartier verder.

Heel herkenbaar... dit laatste.

Ik heb mezelf opgelegd dat de regellengte nooit de 40 karakters mag overschrijden. Slechts bij zeer hoge uitzondering sta ik 41 of 42 karakters toe. Maar inderdaad... voor het zover is heb ik al 10 tot 15 minuten zitten puzzelen om het op maximaal 40 te houden.

Het moet zo kort mogelijk (1)... het moet leesbaar zijn voor degenen die geen cursus 'speed reading' hebben gevolgd (2)... en het moet zoveel mogelijk de strekking weergeven van wat er gezegd wordt (3). Dat zorgt voor veel puzzelwerk.

Wat ik geleidelijk aan heb afgeleerd is het letterlijk willen vertalen van alles wat er gezegd wordt. Dan haal je voornoemde 3 punten namelijk nooit. Het wordt dan te lang, met als gevolg een te hoge CPS en dus onvoldoende leestijd.



Ik weet niet in welke context het volgende gezegd is -
Kunnen we hem spreken? Is hij hier?
Hij is aan het slepen nu.
Zou binnen het uur terug zijn.
- en evenmin weet ik de oorspronkelijke Engelse tekst, maar laten we aannemen dat dit een letterlijke, juiste en volledige vertaling is. En dat elke regel is uitgesproken door één uniek persoon.

We hebben de regel dat je de tekst van de eerste persoon gewoon vooraan laat beginnen. Bij de tekst van persoon 2 plaats je aan het begin een dialoogstreepje. Maar een derde regel is inderdaad not done. Alleen al omdat er systemen zijn die een derde regel niet eens weergeven. En dan valt die tekst dus letterlijk buiten beeld.

Er wordt gezegd dat voor deze zinnen 3,7 seconden beschikbaar is omdat ervoor en erna geen ruimte meer zou zijn. Ook hier geldt, ik heb geen zicht op het originele stuk tekst. Maar indien een voorgaande regel ruimschoots voldoende lang in beeld is, dan valt daar makkelijk 0,3 of 0,4 seconden af te schaven. En een volgende regel valt misschien wel 0,2 of 0,3 seconden op te schuiven. En als er een tussenruimte is van 0,25 seconden tussen de regels, dan kan dit teruggebracht worden tot 0,01.

Gewoon een kwestie van schuiven, en vervolgens kijken of het, ondanks dat schuiven, toch nog lekker loopt in beeld.
Op deze wijze valt vaak voldoende extra leestijd te winnen.

Maar laten we stellen dat 3,7 het best haalbare resultaat is. Dan nemen we 2,1 seconden voor:
Is hij hier te spreken?
- Hij sleept nu.

En daarna, met minimale tussenruimte (0,01), een regel van 1,6 seconde voor:
Hij is binnen het uur terug.

Een CPS van respektievelijk 17,50 en 18,57. Geen enkel probleem. Alhoewel ik liever zoveel mogelijk onder de 15 blijf.


Over het algemeen:
- onder de 15, perfekt
- tussen 15 en 20, voor vrijwel iedereen leesbaar
- tussen 20 en 25, oppassen, langzame lezers komen in de problemen
- boven de 25, liever niet, dit is het domein van speed readers

Zelf heb ik op 24.0 een waarschuwing staan. Regels worden dan rood en ik weet dat ik verplicht zal moeten schaven, schuiven, knippen of herschrijven om onder de 24 te komen.

Dit alles verklaart waarom een doorsnee aflevering van een TV-serie ongeveer 8 uur werk oplevert. Niet alleen vertalen en daarbij letten op leesbaarheid, maar ook de synchronisatie in het oog houden en waar nodig bijstellen.

[doglover3920]

(...)

3. Maar voornamelijk wil ik de zeer strenge regel van geen 3 lijnen, ter discussie stellen.
Er word zwaar over gevallen. Er staan 4 ondertitels in met 3 lijnen. Dus waardeloze vertaling. gebrek aan tecvhniek. etc. etc...

Ik vind dat het wel kan, indien spaarzaam gebruikt.
bv. in de TT ondertiteling van de BBC en ITV zie het regelmatig. En zeg nu niet dat deze ondertiteling een ander doel hebben. Ze dienen ook om iemand het verhaal te laten volgen die de klank niet kan horen. (doven en slechthorenden). Dus hetzelfde doel.

Wel ben ik het eens dat het te vermijden moet zijn.

Willy

[doglover3920]

De engelse tekst voor het voorbeeld:

Can we talk to him? Is he here? He's on a tow
at the moment. Should be back inside an hour.

Willy

[SmallBrother]

Maar voornamelijk wil ik de zeer strenge regel van geen 3 lijnen, ter discussie stellen.
Er word zwaar over gevallen. Er staan 4 ondertitels in met 3 lijnen. Dus waardeloze vertaling. gebrek aan tecvhniek. etc. etc...

Voor mij is vier ondertitels van drie regels absoluut geen reden om een ondertitel waardeloos te vinden. Wel vind ik het absoluut een fout.

Maar even de advocaat van de duivel: maximaal twee regels is een erg strakke, elementaire en -tot vandaag- onbetwiste regel. Als in subs drie regels voorkomen, dan gaan de alarmbellen keihard rinkelen. Een beetje begrijpelijk, dat duidt wellicht op een ondertitelaar die de richtlijnen niet kent, software die verkeerd staat ingesteld, en/of onze grote vriend Google.

bv. in de TT ondertiteling van de BBC en ITV zie het regelmatig. En zeg nu niet dat deze ondertiteling een ander doel hebben. Ze dienen ook om iemand het verhaal te laten volgen die de klank niet kan horen. (doven en slechthorenden). Dus hetzelfde doel.

Ik vrees dat ik toch moet roepen dat er een ander doel voor ogen staat. BBC TT ondertitels zijn bedoeld voor doven en slechthorenden. Nederlandse ondertitels zijn bedoeld voor mensen die de betreffende vreemde taal niet verstaan. Dat is een belangrijk verschil.

Daarnaast gelden voor ondertitels voor doven en slechthorenden strakke (wettelijke!) regels. Zo moet bijvoorveeld alles LETTERLIJK worden ondertiteld. Ook is de maximale regellengte korter (iets in de 30, ik weet het niet precies) en dus ontkom je er daarom niet aan dat je drie regels moet gebruiken (en soms ook met bizar hoge CPS). En daarom is dat gebruikelijk en toegestaan in UK subs.

En btw, in UK en Oz rijden ze links. Ook dat voorbeeld zou ik hier niet overnemen

Wel ben ik het eens dat het te vermijden moet zijn.

Dat zou de insteek moeten zijn. En het ZAL ook te vermijden zijn. Wellicht met behulp van een forse trucendoos, maar toch...

Btw, ik moet het hier even bij laten. Verder geen reactie van mij is geen desinteresse of zo, maar ik ben heel binnenkort een paar weken weg, zonder internet, admin off-duty. Ja, damn gevangenis ook altijd

Wel nog even een laatste opmerking aan Doglover:
Ik ben erg blij met het feit dat je het enerzijds best wel voor je kiezen hebt gekregen, maar er desondanks op deze relaxte manier mee omgaat. Waardering en respect.
Ik hoop dat je doorgaat met de serie. En dan natuurlijk liefst zonder drie regels

[doglover3920]

Kwaliteit van ondertitels.
Eén punt van kwaliteit is ook dat de ondertitels ook bruikbaar moeten zijn voor niet Nederlanders.
Ik zie regelmatig uitdrukkingen verschijnen die alleen in Nedrland gebruikt worden:

Bv. een vertaling van : I have to crap.
Wordt dan vertaald als: Ik moet poepen.
Weet dat dit in Vlaanderen iets heel anders betekent, en het is niet positief.

Andere voorbeelden:L
provoost, adelborst etc. Dit zijn wel geldige nederlandse woorden, maar geen mens weet wat ze betekenen.
Houd het AUB de de engelse benaming. Vertaal dit niet.
Trouwens de vertaling van Petty Officer zie ik regelmatig verschijnen als corporaal of korporaal. Is ook niet correct want een petty officer kan zowel een sergeant als een korporaal zijn. En dan heb je nog eerste en tweede sergeant of korporaal.
Neem gewoon de Engelse naam over.

Nog zo iets: de vertaling van DA (district attorney) wordt steevast vertaald als OvJ (Officier van Justitie).
In Vlaanderen moet dan zijn Procureur de Konings of PdK.
Hoe ook gewoon DA aan AUB.
Je kijkt naar een Amerikaanse serie, for god's sake.

Ik ben zeker dat er nog meer voorbeelden te geven zijn. maar ik denk dat je idee hebt wat ik bedoel.

Willy

[Mazrim Taim]

Kwaliteit van ondertitels.
Eén punt van kwaliteit is ook dat de ondertitels ook bruikbaar moeten zijn voor niet Nederlanders.
Ik zie regelmatig uitdrukkingen verschijnen die alleen in Nedrland gebruikt worden:

Bv. een vertaling van : I have to crap.
Wordt dan vertaald als: Ik moet poepen.
Weet dat dit in Vlaanderen iets heel anders betekent, en het is niet positief.

Andere voorbeelden:L
provoost, adelborst etc. Dit zijn wel geldige nederlandse woorden, maar geen mens weet wat ze betekenen.
Houd het AUB de de engelse benaming. Vertaal dit niet.
Trouwens de vertaling van Petty Officer zie ik regelmatig verschijnen als corporaal of korporaal. Is ook niet correct want een petty officer kan zowel een sergeant als een korporaal zijn. En dan heb je nog eerste en tweede sergeant of korporaal.
Neem gewoon de Engelse naam over.

Nog zo iets: de vertaling van DA (district attorney) wordt steevast vertaald als OvJ (Officier van Justitie).
In Vlaanderen moet dan zijn Procureur de Konings of PdK.
Hoe ook gewoon DA aan AUB.
Je kijkt naar een Amerikaanse serie, for god's sake.

Ik ben zeker dat er nog meer voorbeelden te geven zijn. maar ik denk dat je idee hebt wat ik bedoel.

Willy

Tsja... ik moet toegeven dat je een punt hebt.

Maar het is natuurlijk wel zo dat Nederlandse vertalers normaal gesproken vertalen in standaard Nederlands. Behalve 'amaai' ben ik niet echt op de hoogte van Vlaamse uitdrukkingen of begrippen. Dus dat is iets waar ik (en vele andere Nederlanders) niet echt rekening mee kunnen houden. Niet vanwege onwil, maar omdat we simpelweg geen begrip hebben van Vlaams.
Net zo min als we rekening kunnen houden met het Afrikaans, een taal die heel veel lijkt op het Nederlands. Als we een lift zouden vertalen als 'hijsbakkie', dan begrijpen de meesten dat nog wel. Maar onder een 'aftrekplek' verstaan Nederlanders iets heel anders dan Afrikaanstaligen.






Met Engelse aanduidingen voor titels is het een apart verhaal. Dat is vaak lastig. Een 'sheriff' laten we vaak een sheriff in de vertaling... maar een 'officer' vertalen we dan weer als agent. Met de aanduiding 'sir' is de context belangrijk. Speelt dit in het leger, dan laten we 'sir' vaak staan, alhoewel 'overste' best zou kunnen. Maar gaat het over burgers, dan maken we er meneer van.

Legeraanduidingen zijn sowieso lastig. Wat te doen met de 'midshipman' of de 'ensign' of de 'petty officer'? In een serie met veel van dit soort termen (denk aan The Last Ship - https://en.wikipedia.org/wiki/The_Last_Ship_(TV_series)) ... daar zou je een sterke mix krijgen van Engels en Nederlands. En dan krijg je de klacht dat je de helft niet vertaald hebt.

Persoonlijk zou ik zeggen, als er een redelijke (standaard) Nederlandse omschrijving is... neem die dan over. De 'petty officer' zou ik onderofficier noemen. Misschien niet altijd juist, maar de meesten begrijpen dan tenminste dat het een lagere-in-rang is.

En dan hebben we de politieke termen nog niet eens gehad. Een 'secretary of state' kun je beter niet vertalen als staatssecretaris, maar juist als minister. En de D.A. kun je misschien beter vertalen als 'openbaar aanklager'. Dat is zowel in NL als in Vlaanderen acceptabel. Probleem is alleen dat DA twee karakters telt en openbaar aanklager een stuk langer wordt. Die ruimte moet je dus wel hebben (of zien te maken). Of je gebruikt de afkorting O.A. nadat je 'openbaar aanklager' eerst al minimaal één keer voluit hebt geschreven.

Kortom... zelf zou ik tot het uiterste gaan om eerst een aanvaardbare Nederlandse term te vinden. Pas als dat niet lukt, dan zul je de Engelse term moeten laten staan. Maar dit zou je niet 'standaard' moeten doen.

[SmallBrother]

Over Vlaams versus Hollands versus standaardtaal - daar kunnen we kort en duidelijk over zijn: regio-specifieke taal dienen we zo veel mogelijk te vermijden. Maar Mazrim Taim geeft het al aan, een vertaler weet vaak niet dat een bepaald woord regio-specifiek is. Wij (Vlamingen en Hollanders) zullen daarbij een beetje tolerant moeten zijn, de vertaler heeft vast wel zijn best gedaan, en meestal zijn de verschillende woorden gewoon prima te begrijpen, ook al klinkt het voor de ander soms wat vreemd or ronduit hilarisch. Helaas betekenen de verschillende regio-specifieke woorden soms ook echt totaal iets anders, soms zelfs het tegenovergestelde. Shit happens

Vertaling van vaktermen (juridisch, militair, wetenschappelijke vakgebieden, etc.) moet je natuurlijk zo goed mogelijk 'exact' vertalen. Maar zie het voorbeeld van District Attorney, dat is gewoon voor Vlaanderen het een en voor Nederland het ander. Dat kun je dan dus eigenlijk nooit goed doen. Mazrim Taim heeft een goede oplossing: zoek naar een omschrijving of vertaling die de betekenis weergeeft, meer dan dat de vertaling per se precies moet kloppen. Het gaat om de point, het is geen cursus Juridisch Taalgebruik. Ik zou niet "DA" gebruiken, simpelweg omdat dat een Engelse term is, en we vertalen juist voor hen die geen Engels verstaan...

Een interessant document is http://www.bokorlang.com/journal/04stndrd.htm (ook voor andere ondertitelaangelegenheden, maar dat terzijde). Daarin wordt -bijna onderaan- genoemd dat je "cultureel" kunt vertalen. 10 Downing Street zou je kunnen vertalen als "de minister-president" of "Den Haag" of zoiets, terwijl dit letterlijk niet klopt. Zo'n vertaling vind ik veel beter dan "Downing Street 10".

[SmallBrother]

De ondergrens van 1000 milliseconden vind ik kunnen. Maar ik gebruik die alleen voor korte woorden als "Nee" of "Hoi".

Ook dan zou ik duraties nog steeds verlengen tot 1,4 s (of nog meer). Als het kan, als er ruimte is, natuurlijk. 1,0 seconde doe ikzelf alleen als het echt heel korte tekst is EN onvoldoende ruimte.

Dan het 'gat' van 125 milliseconden tussen regels. (...) Maar het probleem is dat je de ruimte moet hebben om een dergelijk gat in te stellen.

Tuurlijk. Je kunt bij snelle series of films ook 50 ms als minimale gap aanhouden. Maar dat zie ik dan wel als echt minimum. Punt is ook een beetje dat die 49 ms (of 124 ms) je echt niet kan redden als je in de penarie zit met CPS. En ook hier weer gldt dat je je niet te veel moet laten leiden door getallen. Stel dat je met die 5 ms extra de CPS omlaag brengt van 20,20 naar 19,80. Leuk dat het nu onder die 20 uitkomt, maar praktisch maakt het natuurlijk nauwelijks iets uit. Ik zou dan liver kiezen voor een theoretisch hogere CPS, maar wel met een merkbare grotere gap.

tegen de tijd dat je bij de 20e regel bent, heb je ruim 2 seconden onbenut gelaten. In 2 seconden kun je heel veel doen. Het kan een volledige regel schelen.

Hm. Ik denk dat dit een mathematische denkfout is. Je kunt namelijk die milliseconden niet opsparen en de boel integraal opschuiven. Je incues staan namelijk (min of meer) vast. Zie ook mijn statement hierboven.

En ga ik het verschil zien?

Ik denk: absoluut. En al helemaal als de twee opeenvolgende regels ongeveer dezelfde lengte hebben. Juist dan is die gap een signaal aan de brains dat er weer wat nieuws te lezen valt.

Dan nog las ik er een paar regels ertussen met een lagere CPS. (...) Dat geeft een soort rust wat het beter leesbaar maakt omdat je niet vol gas moet blijven lezen.

Klinkt goed. Ik denk het ook: een keer een regel van 24 CPS die omgeven is door slome regels van 15 CPS kan wellicht makkelijk. 10 regels van 20 CPS achter elkaar, dat wordt knokken.

Maar ik twijfel of ik nog wil uitpunten bij onderbroken zinnen. (...) Ik ben van mening dat het uitpunten vervangen kan worden door een komma. Maar vinden jullie dat dit ten goede komt van de leesbaarheid? En wat vinden jullie netter staan? Maakt het eigenlijk wel uit?

Ooooh... Ik ben absoluut een voorstander van uitpunten. Onlangs is daar nog een (verhitte) discussie over geverd bij een of andere ondertitel. Mijn idee is - ondanks dat dit strikt grammaticaal niet (altijd) juist is:
- Uitpunten is erg duidelijk. Bij ondertitels is duidelijkheid van cruciaal belang.
- Bij de volgende regel wordt duidelijk of de zin doorgaat - of niet. Maar dat is ook het geval als iemand spreekt. Er is dus in feite niets verkeerds gebeurd.
- Een komma 'lijkt' erg op een punt. Minder duidelijk. Maar WEL een groot verschil. Immers, een komma: de zin gaat verder. Een punt: einde verhaal. Plus dat een komma (grammaticaal) soms echt niet mag.
- Als het gaat om regellengt of CPS... Drie punten neemt zo ongeveer evenveel ruimte in als de letter "m". Ook heeft het voor het brein een onmiddellijke betekenis zonder dat het 'gelezen' hoeft te worden. Dus: Kom je met drie puntjes net één of twee tekens net over je over je maximum heen, dan is dit (voor mij) geen enkele reden om het anders te doen. En typisch voorbeeld van het soms zinvol aan je laars lappen van regels.