De meestvoorkomende (beginners)fouten bij het maken van ondertitels en een uitleg waarom dit de verkeerde aanpak is:
• Valkuil 1: Ik heb geen ondertitelsoftware nodig. Het lukt wel met Windows Kladblok.
• Valkuil 2: Ik laat een Engelse ondertitel automatisch vertalen (Google Translate etc.) en die corrigeer ik dan.
• Valkuil 3: Ik neem een Engelse ondertitel en vertaal die regel voor regel helemaal zelf. Klaar!
• Valkuil 4: Ik vertaal alles letterlijk en zo precies mogelijk.
• Valkuil 5: Ik vertaal wel zonder video.
• Valkuil 6: Ik versta uitstekend Engels, dus ik kan prima ondertitels maken.
• Valkuil 7: Ik kan uitstekend Nederlands schrijven, ik heb geen richtlijnen voor ondertitels nodig.
Valkuil 1 ► Ik heb geen ondertitelsoftware nodig. Het lukt wel met Windows Kladblok.
Ondertitelen is niet alleen maar vertalen. Je hebt ook te maken met technische dingen, zoals regellengte, duraties, leessnelheid, synchronisatie en natuurlijk de juiste syntax. In Kladblok kun je misschien de regellengte nog redelijk inschatten, maar dat is zo ongeveer alles. Het wordt al een stuk lastiger om te zien hoelang een ondertitel in beeld blijft. En weten of dit voldoende is, is praktisch onmogelijk. Synchronisatie kun je al helemaal niet controleren. En aanpassingen zoals regels samenvoegen, splitsen, weghalen of toevoegen zijn niet te doen. Bovendien loop je het risico dat je per ongeluk stukjes code weghaalt, waardoor de ondertitel hier en daar hapert, of zelfs helemaal niet meer werkt.
Subtitle Edit is uitstekend, gratis, open source, makkelijk, uitgebreid, handig en intuïtief.
Voor maximaal profijt is er ook een uitgebreide handleiding.
Tip 1: Gebruik ondertitelsoftware!
Valkuil 2 ► Ik laat een Engelse ondertitel automatisch vertalen (Google Translate etc.) en die corrigeer ik dan.
Het lijkt makkelijk, snel en een goed idee, maar dat is het juist niet. Google en vergelijkbare vertaalmachines zijn niet heel erg goed in vertalen en begrijpen geen context. Daarnaast hebben Engelse ondertitels een andere structuur (veel korte regels, zinnen verdeeld over meerdere ondertitels) en dit maakt het voor die vertaalmachines nog moeilijker. Het resultaat is vaak 'kromme' zinnen die niet lekker lopen of zelfs helemaal niet kloppen. Ook zijn deze Engelse ondertitels doorgaans 100% verbatim: heel erg letterlijk wat er precies wordt gezegd, zelfs inclusief pauzes, uitroeptekens en klanken als "eh" , "hm-mm", "aaaah" en "wow". Die vertaalmachines vertalen dit allemaal mee.
Alles controleren, kromme zinnen herschrijven en overbodige dingen weghalen is een forse klus. En ondertussen loop je het risico, of liever gezegd: ga je gegarandeerd kromme zinnen of foute vertalingen toch nog over het hoofd zien, meer dan als je helemaal zelf zou vertalen. Ook leert de ervaring dat je bij het verbeteren van de ene fout soms juist weer een andere fout creëert.
Verder is ondertitelen niet alleen maar vertalen. Er komt ook techniek bij kijken waar de vertaalmachine helemaal niets mee doet. Je zult nog steeds regels moeten samenvoegen, duraties aanpassen, zinnen inkorten, synchronisatie controleren/aanpassen, gaps vergroten, etc. (zie "Valkuil 3" hieronder). Al met al ben je meer tijd kwijt en zal het resultaat minder goed zijn dan wanneer je de ondertitel helemaal zelf zou maken.
Tip 2: Vergeet machinevertalingen!
Valkuil 3 ► Ik neem een Engelse ondertitel en vertaal die regel voor regel helemaal zelf. Klaar!
Nee, dan ben je er nog niet. Engelse ondertitels voor Engelstalige films zijn doorgaans verbatim: alles 100% letterlijk en precies wat er gezegd wordt, inclusief de 'onnodige' dingen zoals klanken ("wow", "hm-mm", "uhm..."), losstaande namen van personages, herhalingen, etc.. Als je dit allemaal vertaalt/ondertitelt, is dat dus gewoon te veel en alleen maar onrustig en afleidend.
Daarnaast is ondertitelen niet alleen maar vertalen, er komen ook technische aspecten bij kijken, zoals duraties, CPS-ratio, gaps, regellengte en -afbrekingen. Engelse ondertitels hebben een andere functie en gaan daarom structureel anders om met die techniek. En daarom zijn ze niet zomaar voor Nederlandse ondertitels bruikbaar. Vooral typisch zijn veel korte regeltjes, veel tekst (onnodig) verdeeld over twee regels, zinnen verdeeld over meerdere ondertitels, vaak ook nog met afbrekingen op onlogische plekken. Ook laat de synchronisatie vaak te wensen over, is de CPS-ratio veel te hoog en zijn gaps veel te klein.
Als je op deze manier een ondertitel maakt, zul je in ieder geval veel regels moeten samenvoegen tot volledige zinnen of dialogen. In verband met CPS-ratio zul je vaak tekst moeten inkorten en duraties moeten aanpassen. Ook zul je alle aspecten van synchronisatie (incue, outcue, gaps, etc.) moeten nalopen en aanpassen. Doe je dit niet, dan val je eigenlijk in dezelfde valkuil als wanneer je een vertaalmachine gebruikt (zie hierboven, valkuil 2).
Bovendien vertalen Engelse ondertitels natuurlijk geen beeldsteksten die in het Engels zichtbaar zijn. Die mis je dus als je alleen uitgaat van Engelse subs zonder met de video erbij alles te controleren.
Zie de richtlijnen voor ondertitels voor wat er precies zou moeten gebeuren en hoe.
Tip 3: Engelse ondertitels als bron?
Dan altijd techniek en tekstopmaak aanpassen! En video erbij!
Valkuil 4 ► Ik vertaal alles letterlijk en zo precies mogelijk.
Natuurlijk wil je dingen zo goed mogelijk vertalen. Maar dat hoeft echt niet 100% precies en letterlijk te zijn. Het gaat erom dat de essentie overkomt en dat het natuurlijk klinkt. Als je te geforceerd alles letterlijk en precies wilt vertalen, loop je het risico dat het juist niet natuurlijk klinkt. Of er moet onnodig veel gelezen worden, met als gevolg dat er minder tijd is om het beeld te volgen. Of er is zelfs te weinig tijd om alles te lezen, de tekst verdwijnt dan uit beeld voordat je klaar bent met lezen.
Maak het gerust wat korter. De kijker hoort zelf wel dat iemand stottert of iets twee keer herhaalt, dat hoef je niet in de ondertiteling weer te geven. Ook kun je onbelangrijke details en tussenvoegsels vaak beter weglaten. Bedenk wat de feitelijke betekenis en bedoeling is en hoe je dit zelf zou zeggen.
Tip 4: Vertaal kort en bondig en schrijf je eigen natuurlijke tekst!
Valkuil 5 ► Ik vertaal wel zonder video.
Dit gaat gegarandeerd een beetje of misschien zelfs heel erg fout. Soms kan Engelse tekst meerdere betekenissen hebben en kun je alleen uit de context afleiden wat de juiste vertaling is. Bijvoorbeeld het woordje "box". Het is heel vreemd als je in beeld een grote houten kist ziet en je vertaalt dat met "doosje". "You" kan het beleefde "u", het amicale "jij" of het meervoud "jullie" betekenen. Vaak kun je dit alleen uit het beeld en de context afleiden.
Verder is het sowieso beter om de film ook (vooraf) echt te zien. Je kent het verhaal dan en voorkomt zo dat je door onwetendheid verkeerd vertaalt. Ook kun je dan belangrijke Engelse beeldteksten spotten, zoals een SMS-bericht, een waarschuwingsbord, tekst op een beeldscherm. Die tekst hoeft immers in een Engelse ondertitel niet uitgeschreven te worden, maar in een Nederlandse ondertitel natuurlijk wel.
Ook zul je de synchronisatie moeten checken en zonodig aanpassen. Dit kan natuurlijk alleen met de video erbij. Het is absoluut niet gegarandeerd dat de ondertitel die je als bron gebruikt goed gesynchroniseerd is. Integendeel - ook hierbij geldt weer dat Engelse ondertitels een ander doel dienen, daarom anders omgaan met technische aspecten en dus 'as-is' niet zomaar bruikbaar zijn voor Nederlandse ondertitels.
Tip 5: Ondertitelen altijd met video erbij!
Valkuil 6 ► Ik versta uitstekend Engels, dus ik kan prima ondertitels maken.
Misschien wel, maar misschien ook niet. Je moet namelijk ook goed Nederlands kunnen schrijven. Een uitstekende vertaling die in slecht Nederlands is geschreven, is toch maar een matige ondertitel. En daarnaast heb je ook met allerlei technische aspecten te maken. Als die technische aspecten niet in orde zijn, dan is de ondertitel maar matig, hoe goed de vertaling ook is. Zie ook Valkuil 7.
Tip 6: Je moet beide talen goed beheersen!
Valkuil 7 ► Ik kan uitstekend Nederlands schrijven, ik heb geen richtlijnen voor ondertitels nodig.
Ondertitels maken is meer dan correct Nederlands schrijven. Je hebt ook te maken met techniek (bijvoorbeeld wanneer ondertiteltekst verschijnt en weer verdwijnt) en tekstopmaak, zoals regellengte en hoe je dialogen weergeeft. Hiervoor gelden allerlei richtlijnen, die erop gericht zijn om het de kijker/lezer zo makkelijk mogelijk te maken. Dit zijn er meer dan je denkt en ze zijn ook belangrijker dan je denkt.
Verder heb je ook nog een aantal richtlijnen waarbij juist afgeweken wordt van grammaticale correctheid, ook weer om de elementaire functie van ondertitels (het makkelijk, snel en goed begrijpen van wat er wordt gezegd) te ondersteunen.
De richtlijnen zijn hier te vinden.
Tip 7: Lees de richtlijnen door!